De laatste column van dit jaar besteed ik aan het lichaam. Want dat is wat ik de laatste weken doe: ik help mijn eigen lichaam om te herstellen. Ik geef mijn lichaam aandacht. Het verdriet van een lichaam dat zijn kameraad verloren is kende ik niet tot dit jaar.
Voor je geest die rouwt zijn er zo veel boeken geschreven. In al deze maanden heb ik nooit aan mijn lichaam gedacht, niet verder dan de paniekaanvallen sussen en van de vele katers na drank en slaappillen afkomen. Toen ik met klachten naar de huisarts ging zei ze dat ‘rouw in je botten en in je huid zit’. Daarom ging ik naar haar, omdat er iets mis was met mijn botten en mijn huid. Mijn lichaam, al 20 jaar gewend met het lichaam van mijn man, dat niet meer bestaat, moest alles wat het wist herdefiniëren. Je rouwt en je bent een verloren, lijdend lichaam. Je hebt lichamelijke pijn en je bent lichamelijk kwetsbaarder dan ooit, als je rouwt. Je lichaam zoekt het verdwenen lichaam, zoals een tweeling zijn helft zoekt. Ik heb geen familie bij wie ik in de armen kan springen en bij vreemden spring ik niet in de armen, hoe aardig zij ook mogen zijn. Niet eens bij vrienden, want geen vriend vervangt wat je verloren hebt. En toen ging ik massages nemen en huilde ik tranen met tuiten onder de zachte handen van de masseuse en nog eens onder een apparaat bij een beautycentrum waar de machine meer kietelde dan aaide, maar daar, liggend onder die machine die zijn werk deed dacht ik aan al die freaks die opgeblazen poppen thuis hebben en ik begreep hen he-le-maal. Het bekende lichaam van mijn man was niet meer en ik had geen moeder en geen vader die me in hun armen konden sluiten. Ik zocht veiligheid en aanraking in een beautysalon, bij een masseuse en bij een robot. Langzamerhand herstelt mijn lichaam, mijn huid is schoon en mijn botten hebben geen stem, zoals het hoort. Ik heb weer controle over mijn lichaam. Ik leer ook als lichaam zelfstandig te zijn. Controle over het gemis te hebben. Ik ben minder kwetsbaar, ook daarom durf ik dat op te schrijven. Ik las vanochtend over een klein meisje dat gevlucht was uit een instelling en in de kou liep in mijn geboorteland. Ik dacht aan haar zwaar beproefde lichaam, waar de angst zich al geïnstalleerd heeft. Lichamen hebben liefde, warmte en comfort nodig! Ik wens u dat uw lichaam in het nieuwe jaar geliefd wordt en comfort ervaart. Fijne feestdagen iedereen!

Den Haag Centraal, 31 december 2022

Ik ben altijd onder de indruk geweest van het menselijke brein. Wie bijvoorbeeld met suiker wil stoppen weet welke slimme manieren het brein bedenkt om toch suiker te krijgen. We zijn gedesigneerd om te overleven. En ik zie dat in mijn dagelijkse leven. Ik heb iets bedacht, zonder dat ik daarover ging nadenken, waardoor ik de paniek en wanhoop over het recente verlies van mijn man kan verdragen. Mijn brein was op zoek naar een strategie, zonder dat ik het in de gaten had. Want de laatste weken ben ik een groot fan geworden van documentaires over de kosmos. Laatste ontdekking: ‘Ancient Apocalypse’ op Netflix. Het werkt namelijk zo: Ik voel de paniekaanval aankomen (via vragen zoals ‘hoe zal ik ooit dit enorme verlies verwerken?’ ‘Hoe kun je terug naar het leven gaan als het geliefde lichaam, dat voor jou de hele mensheid betekende, in je armen zijn laatste adem uitblies?’). Als ik de vragen voel aankomen zap ik naar ‘Ancient Apocalypse’. Of  ik troost mezelf met het nieuws dat de Webb- telescoop chaos toont door een pasgeboren ster. We zijn niets, we zijn stof, zoals de Bijbel zegt. De natuur heeft het ook moeilijk, kijk maar naar al die rampen, heel Atlantis is verdwenen. Toen mijn man terminaal ziek was, fietste ik twee keer per week door een prachtig bos naar de school waar ik werkte. Ik bracht hem naar de chemo en ik mocht eerder weg van school om hem van de chemo terug te halen. Als hij aan het chemische infuus lag, fietste ik door het bos en smeekte ik de natuur en de hemel, die kracht die ik als kind uit mijn dorp kende, om hem beter te maken. Ik schreeuwde als een gek in de regen naar het bos om hem in leven te houden. Nu kijk ik naar al die apocalypsen en ik zeg tegen mezelf dat de natuur het ook moeilijk heeft, kijk maar naar al die overstromingen en aardbevingen. Dat zeg ik tegen mezelf en ik voel mijn bloeddruk dalen. Ik ben nooit kwetsbaarder geweest en mijn hersenen zijn op hun hoede. Mijn neiging is om me van de wereld terug te trekken, om mijn wonden in eenzaamheid te likken. Maar na nog een aflevering van ‘Ancient Apocalypse’ vraag ik me af of onze kwetsbaarheid niet een teken is dat we mensen nodig hebben. Dat we met elkaar verbonden zijn door het verlies dat we meemaken: aardbevingen of de dood van je geliefde. De filosoof Democritus  zocht naar euthymie, het moment van kalmte waarop je geest rust vind. Ik vind mijn euthymie als ik naar apocalypsen op tv kijk.

Den Haag Centraal, 24 november 2022

Doema is dom

Ik vrees voor de winter die uit #Rusland komt, die langer dan een seizoen zal duren. Een vrieskou die veel jonge en oude harten zal bevriezen, die een groot deel van de mensheid en onze cultuur wil bevriezen. Want Doema, het Rusische parlement, heeft een wet goedgekeurd die elke positieve berichtgeving over #LGBTQ+-personen strafbaar maakt. Ik stel me voor dat ik een jonge gay tiener in Rusland ben, die graag op social media zit. Hij of zij mag zich niet meer uiten, de persoon die hij of zij zou zijn in een vrij land moet voor de Russische wet verdwijnen. Hoe voelt het Westen deze ijskoude wind? Propaganda voor Poetin mag, ‘propaganda’ voor een leven waarin je vrij bent om te zijn wie je wilt, niet. ‘Zijn’ wordt strafbaar in Rusland en het ‘decadente’ Westen moet nu ingrijpen. De oorlog met Poetin is zoals in een B-film: hij speelt zich af op alle mogelijke fronten. Ik had 17 jaar de tijd om mijn afkeer voor het woord propaganda te verminderen en daar gaan we weer. Vraag u zich af wat “LGBT-propaganda” zou kunnen betekenen voor de Russische wet? De media, internet, literatuur, film en reclame. De tekst van de wet verbiedt ook “informatie die het verlangen kan opwekken om van geslacht te veranderen” voor kinderen. Het gaat mij niet alleen om de jonge Russische harten, maar ik vraag me ook af hoe besmettelijk de Russische bekrompenheid in Oost Europa zal zijn. Tot waar zal deze vorst komen? De obsessie met de traditionele familie is een van de Oost-Europese ‘waarden’ die de Oost-Europese volkeren met het Poetinistische volk verenigt.
En het gaat niet alleen om de Russen van Moskou tot Vladivostok, nee, de homohaat zal zich in Oost-Europa sneller verspreiden dan het coronavirus.
Zullen de ‘Memoires’ van Hadrianus, een van de meest bekende homoseksuelen aller tijden een van de mooiste zielen die op aarde geleefd heeft verboden worden in Rusland? Wat zullen de tieners op school leren over de Griekse en Romeinse cultuur, over Homerus, die in zijn werk uitgebreider in zijn beschrijvingen van mannen dan van vrouwen is? Over Gilgamesj, die moet leren leven zonder zijn vriend Enkidu? Zullen ze Andre Gide, Marcel Proust lezen? Of zullen zij en hun oeuvres deel uitmaken van de LGBT- propaganda? Er waait een koude wind uit Rusland die alles wat we zijn wil bevriezen. Onze cultuur, onze vrijheid, onze kinderen. We moeten hard vechten, tegen de Joker en zijn Doema. Want Doema is dom.

Den Haag Centraal, november 2022

Nokia-verhaal

Wie heeft er niet zo’n vriend of familielid aan wie hij geen appje of foto kan sturen omdat die nog steeds een oude Nokia gebruikt? Een niet-geüpdatete oom of juist iemand die de moderne gadgets niet vertrouwt? Niets mis mee natuurlijk. Maar in de praktijk zijn het in zo’n situatie vaak je kinderen die je aansporen om een modernere telefoon of laptop te nemen. In elk geval word je wel geüpgraded door de tijden, nolens volens. Alleen Rutte bleef achter.
En met dat Nokia-verhaal vraag je je opnieuw af, met een beetje gene: wie is deze man eigenlijk? Het rare zit uiteraard niet in het gebruiken van een Nokia op zich, het zit in het premier-zijn en een Nokia gebruiken. ‘Beetje awkward’, zouden zijn leerlingen kunnen zeggen. Daardoor zag ik hem in dat licht dat niet in zijn voordeel is: man alleen, geen kinderen, geen partner, arrogant in zijn ivoren Torentje, een personage. Ik zeg zeker niet dat alle mannen of vrouwen die alleen zijn, raar zijn, maar sommigen zijn het wel. Want wat maakt je in essentie mens? De menselijke connectie. Niet de functie. Als ik Rutte in dit licht bezie, denk ik aan de geleerden van Laputa in ‘Gullivers reizen’. Die waren zo geconcentreerd op wiskunde en muziek dat de wereld voor hen niet meer bestond en ze iemand nodig hadden die hun hoofd met een stokje aanraakte om ze terug naar de werkelijkheid te halen. Daar moest ik aan denken toen ik de volgende woorden van Rutte in de krant las: ‘Ik stuur sms-berichten die van belang zijn voor de bestuurlijke besluitvorming door of in cc naar de meest betrokken medewerker. De medewerker bewaart vervolgens de sms. Lange berichten, die ik niet kon doorsturen, las ik voor, parafraseerde ik of gaf ik op hoofdlijnen door aan medewerkers.’
Toen dacht ik aan de geleerden van Laputa en de Flappers: ‘Deze mensen leven zozeer in hun eigen gedachtewereld, dat zij zonder een externe prikkel van het spraak- of gehoorzintuig niet kunnen spreken of naar anderen kunnen luisteren. Daarom zijn er in elke familie speciale bedienden, ‘Flappers’ geheten. Zonder hen gaat men niet naar buiten. Het is de taak van een Flapper om, wanneer twee of meer personen in gezelschap zijn, met een ‘Flap’, een soort zwabber, zachtjes de lippen van degene te prikkelen die gaat spreken, en het rechteroor van degene aan te raken die aangesproken wordt.
De Flapper begeleidt zijn meester ook op zijn wandelingen om hem regelmatig een Flap op zijn oog te geven, omdat hij anders zo verstrikt raakt in zijn eigen gedachten, dat hij grote kans loopt om te struikelen over uitsteeksels, tegen obstakels zijn hoofd te stoten of tegen anderen aan te botsen.’
In 2022 heeft Rutte een Flapper nodig, omdat hij zijn Nokia niet wil updaten.

Den Haag Centraal, 26 mei 2022

SLAPP

Ik heb altijd gedacht dat het makkelijker is om in het Westen journalist te zijn. Ik heb het over de journalist die kritisch durft te zijn, die vragen durft te stellen. Je wordt immers niet doodgeschoten als je over de toeslagenaffaire schrijft. Niet lang geleden las ik over een Oost-Europese burgemeester die zich door een hele krantenredactie gediscrimineerd voelde en de krant prompt voor de rechter sleepte. De rechter gaf hem gelukkig ongelijk.
In de Roemeense zaak-Colectiv, waarbij in 2015 een brand uitbrak in de gelijknamige nachtclub, die uiteindelijk leidde tot 65 doden, kregen de schuldigen deze week hun straf op basis van wat de pers over de corruptie in deze zaak had onthuld.
Ik moet erbij zeggen dat in dezelfde landen waar journalist een gevaarlijk beroep is, je als journalist ook mee kunt doen met de tijdelijke politieke macht. Hoeveel journalisten worden na verkiezingen geen ambassadeur bijvoorbeeld?
Ik heb een zwak voor journalisten, vooral voor de kritische stemmen. Voor vragenstellers. Voor degenen die geen vrienden hoeven te zijn met de macht, omdat macht en waarheid zelden matchen. Voor de niet-bruggenbouwers. Ik hou van ongemakkelijke vragen, van oncomfortabele stemmen, van degenen die het niet gezellig houden.
Van journalisten die irriteren. Van links of rechts, ongeacht de huidige betekenis van links of rechts. Maar je hoeft vandaag de dag niet op Malta te wonen om te worden bedreigd als journalist. Ook het Westen heeft zijn eigen middelen om een journalist stil te krijgen, zonder te schieten. Het rijke Westen heeft geld. Zo werden onlangs twee Zweedse journalisten door een verongelijkte miljonair als privépersoon voor het Londense Hof gesleept. En de proceskosten waren zo hoog dat de journalisten geïntimideerd raakten. Zullen ze een volgende keer nog naar de waarheid zoeken als ze hun huis moeten verkopen om een dure advocaat te betalen?
Rijken, mensen en organisaties, jagen journalisten bewust op hoge kosten. Zulke procedures heten, volgens de Europese Commissie, SLAPP: ‘Strategic Lawsuits Against Public Participation’. Ik kende ze al uit het Oosten.
Waarheid doet er niet toe en heeft geen lichaam meer. Er is geen waarheid meer, alleen power. We zoeken naar kleine onderdelen van de waarheid, die, bij elkaar gebracht, geen waarheid meer vormen. Misschien is de waarheid in het Westen minder gevaarlijk, maar misleidend. Wie wil nog voor de waarheid werken als Abramovitsj, de burgemeester of een rijke organisatie je voor hoge kosten voor de rechter kan slepen? Waarom zou de waarheid nog belangrijk zijn? Voor wie? We kunnen toch allemaal een beetje corrupt of fout zijn en het gezellig houden? Ja?

Den Haag Centraal, 19 mei 2022

Leermeester

Als je geliefde of iemand anders in je familie doodziek is, verandert niet alleen je leven, maar ook je kijk op het leven. De vraag is: wat blijft er overeind als je naaste de diagnose terminale kanker krijgt? ‘Ben ik nog mezelf?’, vraag ik me vaak af. ‘Of ben ik iemand anders aan het worden?’ Ik ben altijd vrij rechtlijnig geweest en heb altijd veel gevraagd van mensen. Ik heb mezelf ook altijd volledig gegeven. Maar als ik mezelf van vóór de kanker zou moeten beschrijven, zou ik zeggen: ‘Soms een beetje te serieus.’

Maar ruim twee maanden na de zware diagnose merk ik dat ik ongeduldiger met de wereld aan het worden ben. En zwartgalliger in het algemeen. Dat ik geen geduld meer heb voor oppervlakkigheden, wat ik zelf logisch vind. Zoals een vrouw die in de winkel de tijd neemt om de verkoopster uit te leggen wat voor handdoekjes ze wil neerleggen in haar nieuwe, grote badkamer en iedereen in de rij achter haar getuige wil laten zijn van haar geluk. Ook in mijn ogen zoekt ze een bevestiging van haar mooie karma en ze verwacht een glimlach van me. Maar mijn tanden waren nooit strakker op elkaar geklemd. Ik zou haar niet willen vertellen wat ik met haar stomme handdoekjes zou willen doen. Zie je? Ongeduldiger, dat bedoel ik. Kanker in je familie maakt je nog geen verpleegkundige, ik ben van mijn spoor afgeraakt en zal ooit het leven opnieuw moeten leren. Nu, net als Dante, sta ik klaar om af te dalen in de hel. Het afglijden is begonnen. Ik kijk naar de wereld door een nieuwe bril, een kankerbril. Je hebt ineens andere prioriteiten en andere urgenties. Wat vroeger belangrijk was, zakt op je lijstje. Je leert een nieuwe woordenschat, je ontmoet nieuwe mensen, die je begeleiden op het kankerpad. Vrienden rangschikken. Mensen van wie je het nooit verwachtte, bellen je en bieden hulp, terwijl vrienden die je nodig had, op afstand blijven. Je bent verrast, maar de dood is eng in onze cultuur en zo was het tot drie maanden geleden ook voor mij. Maar kanker is niet alleen eng, hij is ook een leermeester. Voor een nieuwe dimensie van het leven, voor zolang het leven er nog is. Kanker verwijdert veel blinde vlekken en oogkleppen.
Ik ben ongeduldiger geworden, maar tegelijk heb ik niet meer zo snel een oordeel klaar als iemand chagrijnig is. Misschien heeft hij iemand thuis die terminaal is, is hij bang en uitgeput en hangt hij tussen het kapotte leven en de dood van zijn geliefde. Ik weet nu dat hij iedereen nodig heeft.

Den Haag Centraal, 12 mei 2022

Go, Sigrid!

Ik heb geen zwak voor Sigrid Kaag. Zoals zovelen die op haar hebben gestemd, wacht ik er nog steeds op dat ze waarmaakt wat ze heeft beloofd. “Heb je er geen spijt van dat je op haar hebt gestemd?”, vroeg mijn dochter me een paar maanden nadat Kaag was verkozen. En ik twijfelde. Maar voor wat de grote kranten nu met Kaag doen, heb ik geen woorden. En ik heb de neiging om te denken dat gefrustreerde mannen achter alles staan wat er nu over haar wordt geschreven.
De Volkskrant publiceerde deze week een artikel naar aanleiding van een brief die een lezer naar de ombudsman had gestuurd over eerdere berichtgeving in de krant, en het stuk eindigde met een nietszeggend ‘helaas’ in plaats van oprechte excuses, alsof de Bijenkorf het had geschreven en niet de Volkskrant zelf. De kop: ‘Deed de Volkskrant (onbedoeld) mee aan de hetze tegen Sigrid Kaag?’
Dit is een land waarin alles moet worden ‘uitgepraat’. Het viel me al jaren geleden op, toen ik serieus Nederlands aan het leren was.
Echt ‘sorry’ of ‘ik ging te ver’ bestaat niet in het Nederlands. Niemand zit fout in Nederland, iedereen heeft hier een uitweg. Zeker als je wit bent en macht hebt.
In de NRC van een week geleden was het niet zozeer het artikel tegen Kaag, maar de foto die erbij werd geplaatst die me liet schrikken. Kaag werd geportretteerd als een heks en ik vraag me nog steeds af hoe zoiets mogelijk was, dit is immers het niveau van mensen die ik meteen ontvriend op Facebook. Waarom haar niet direct stenigen, zoals in die landen die witte mensen verafschuwen? Dit gaat niet over het feit dat D66 een sekte of geen sekte aan het worden is (trouwens: degene die fout zat, was weer een man met macht), dit is afschuwelijk gedrag. Gewoon pesterij. Ver onder het niveau van een landelijke krant.
Nee, ik heb geen enkele sympathie voor D66, ik heb geen enkele sympathie voor enige partij, maar ik begin te denken dat we de kranten hebben die we verdienen, net zoals we de politici hebben die we verdienen. Vorig jaar schreef ik in onze krant dat Kaag te hoog gegrepen is voor Nederland, maar ik bedoelde daarmee voor het volk. Ik wist niet dat landelijke journalisten zo volks zijn en dat mannelijke politici zo bang zouden worden voor Kaag. In die hierboven bedoelde afschuwelijke landen stenigen ze vrouwen voor overspel. In Nederland beginnen ze een heksenjacht als de vrouw haar plek in de politiek niet kent. Ik heb geen bijzondere sympathie voor Kaag, maar zolang we zulke journalisten en politici hebben die een heksenjacht op een politica beginnen, blijf ik roepen: ‘Go, Sigrid Kaag, go!’

Den Haag Centraal, 5 mei 2022

Bram

Vanuit een ambulance die door de stad snelt, lijkt zelfs de stad anders. Zeker midden in de nacht, bedacht ik deze week toen ik dat meemaakte. Hoe anders eigenlijk? Menselijker. Warmer, net als Bram, de ambulancebroeder en zijn broeder. Ik wens het ook niemand toe, maar een rit met de ambulance is soms belangrijker dan een vakantie naar een ver oord. De hemel lijkt dichterbij, de stad lijkt een poppenhuis en de instituties lijken gewoon huizen. Alles onderweg kreeg door de uitzonderlijke rit een infuus menselijkheid. Of kwam dat door Bram en zijn collega’s?
Toen bedacht ik: hoe zou het zijn als Rita Verdonk of de vele onmenselijke directeuren of gewoon onaardige mensen iets van Bram zouden hebben? Of de wethouder cultuur, in het algemeen, of de mevrouw van een willekeurig loket die soms geen geduld heeft. Vooral met de buitenlanders die haar niet verstaan. Hoe zou het zijn als de hele maatschappij waarin we leven iets van Bram, de ambulancebroeder van het HMC, zou hebben?
Ik was de hele nacht wakker, zittend op een stoel in het ziekenhuis, dus ik had de tijd om me van alles voor te stellen. Dat de mensen met wie je gewoon te maken hebt dezelfde vragen als Bram zouden stellen: ‘Gaat het, mevrouw?’
‘Lukt dat, meneer?’ ‘Geen probleem, voor alles is er een oplossing.’ Stel je echt voor dat Rita Verdonk deze vragen zou stellen aan een buitenlander die niet meer weet of hij er goed aan heeft gedaan om te emigreren en met een depressie kampt. Ze zouden er allebei baat bij hebben. Zeker Rita Verdonk. Stel je voor dat de politici of hoge ambtenaren, in ieder geval degenen die denken dat zij het voor het zeggen hebben in deze stad, iets van Bram zouden hebben. Er is overal iets van Bram nodig. Overal.

We zouden minder eenzaam, minder ziek, minder bang, minder teleurgesteld, minder arrogant, minder egoïstisch zijn als we af en toe de Bram in ons zouden laten praten. Misschien zijn we allemaal Bram bij de geboorte en worden we pas daarna Verdonk of Wilders of je absurd veeleisende baas of de arrogante of hypocriete politicus. Maar ik denk het niet. Ben ik te cynisch? Misschien. Ook ik zou vaak meer van Bram willen hebben. Waar kunnen we een snelle cursus Bram volgen?

Den Haag Centraal, 29 april 2022

Terrassen

Twee jaar lang heb ik min of meer gewoond op het Regentesseplein. Tot een paar weken geleden had ik er een werkkamer, de beste die ik kon hebben. Daarvoor was ik alleen en passant in de buurt en had ik geen idee wat deze kruising tussen de Weimarstraat en de Regentesselaan betekende. Nu, twee jaar later, weet ik dat dit het punt is waar meerdere werelden bij elkaar komen. De betere buurten en de minder goede buurten ontmoeten elkaar bij café Emma, op het plein. Het Manhattan van Den Haag, waar je iedereen tegenkomt. Café Emma, dat iedereen kent. Jij kent niet iedereen, maar iedereen kent café Emma. Waar die meneer in de rolstoel de kranten leest op het terras, ongeacht het weer. Hoe vaak heb ik hem niet om de Volkskrant gevraagd? Als er één plek is in Den Haag waar iedereen zichzelf mag zijn, dan is het op het terras daar, aan weerszijden van de weg. Hoeveel kriek heb ik er de afgelopen zomer niet gedronken? Hoeveel plannen heb ik er niet gemaakt? Hoeveel vrienden heb ik er niet ontmoet? Hoeveel mensen die ik via via kende, ben ik daar niet tegengekomen?
En nu lees ik dat de gemeente de tijdens corona vergrote terrassen niet meer wil. Alsof je op aarde geen mensen meer zou willen. Het Regentesseplein in de zomer zonder de twee terrassen! Wanneer volgt een verbod op ijs in de zomer? Een verbod op fietsen naar Scheveningen, een verbod op lopen met honden?
Want een verbod op terrassen op het Regentesseplein is net zo absurd. In coronatijd was het geen probleem en nu ineens wel? Hoe komt dat? Kon een van de gemeenteambtenaren soms niet parkeren in de buurt en besloot hij daarom dat hij boos is op de terrassen daar? Ja, het is er moeilijk parkeren, maar wat is makkelijk in Den Haag? Overal omwegen, overal wegwerkers, overal enorme bouwplaatsen! Zeventien jaar geleden was het niet anders toen ik naar Den Haag kwam. Niets is soepeler geworden: om van de Regentesselaan naar het Malieveld te komen, fietste ik langer dan van het Malieveld tot Wassenaar en onderweg werd ik steeds creatiever in vloeken. Laat de terrassen leven op het Regentesseplein, gemeente Den Haag! Laat die mensen elkaar ontmoeten, laat die buurten elkaar leren kennen, laat die man in zijn rolstoel zijn kranten lezen, laat het zijn en kom zelf de sfeer ervaren. Ga eens op het terras naast de rozenbosjes zitten en bestel een cheesecake en een pintje. Kijk om je heen naar de mensen, ik hoop dat je wat talen spreekt, want het terras daar is net Babel, je hoort Den Haag, oud en nieuw, klaar om te leven. Even chillen, gemeente Den Haag.

Den Haag Centraal, 21 april 2022

Boekenbal

Dear bewoners van Bridgerton, pardon, Boekenbal 2022. ‘Er werd gezegd dat van alle teven, levend of dood, een schrijfster het meest op een hond lijkt. Als dat waar is, laat deze schrijfster graag haar tanden zien.’ Zo begint de Netflix-hit ‘Bridgerton’ en tijdens het Boekenbal van vorige week moest ik daar een paar keer aan denken. Maar ik ben geen Lady Whistledown en mijn tanden laat ik graag bij andere omstandigheden zien. Dit is niet meer dan een klein relaas van ons Bal.
Om naar binnen te kunnen stond ik een uur in de rij, anderen wel anderhalf uur. In een galajurk.
Zoals iedereen die daar in de kou stond, om te zien en gezien te worden. Aandoenlijk gewoon.

Had iemand me veertig jaar geleden in communistisch Roemenië verteld dat ik op een koude avond op stilettolaarzen in een ander soort rij zou staan, een waar je geen brood krijgt, zou ik ‘flikker op!’ hebben gezegd. Toch stond ik daar net als die andere honderden mensen die min of meer iets met de letteren in ons landje te maken hebben. Waarom ga je een uur in de rij staan om vervolgens in een superdrukke Escape niet te kunnen ademen? Ik zag mensen die na een uur geduldig in de kou te hebben gestaan, na twee minuten rechtsomkeert maakten, naar buiten. Toen ik eenmaal binnen was, begon het gedoe met de lockers. En daarna wil je natuurlijk aan een drankje komen. Vraag iedereen wat hij of zij op het Bal deed. Ik denk niet dat je snel een zinnig antwoord zult krijgen. Handjes schudden, wangen kussen. Corona? Nooit van gehoord. Wat deden al die mensen op een bal in Bridgerton? Groeten, dansen, praten, hoewel in Escape niemand je echt kon horen door de herrie.

Rondjes maken om te zien en gezien te worden. Op de roze jurk met lange sleep van Heleen van Royen gestapt, of stapte ik op haar vriend? ‘Ik zou hem niet willen zijn,’ zei de collega met wie ik rondjes maakte. ‘Waarom niet?’ Dit is altijd de positie van de vrouw geweest, naast of achter een min of meer machtige man staan.
Het viel me op dat er steeds meer jonge mensen op het Boekenbal komen. Ben ik oud geworden? Of is het een teken dat steeds meer jonge mensen boeken maken?
Ik zei jong, niet onervaren. In de klare ochtend, uren na het Bal, toen ik langs Escape liep richting het station, zat er een dakloze iets te eten. Alsof de rijen van gisteren niet echt waren. In scène gezet, zoals de lijken in Boetsja, volgens de Russische autoriteiten. Ik keek naar de dakloze en vroeg me af welke van de prinsen van gisteren nou in een kikker was veranderd.

Den Haag Centraal, 14 april 2022