Wachten

45 jaar hebben de Roemenen gewacht op de Amerikanen. Maar ze kwamen niet. De Roemenen wisten toen nog niet dat was afgesproken, dat ze in de klauwen van de Russen moesten worstelen. Er wordt gezegd dat Churchill spijt kreeg van de Jalta-afspraak en het papiertje wilde verscheuren waarop de Amerikanen, Britten en Russen de wereld opnieuw hadden ingedeeld, maar dat vadertje Stalin goed bewaarde.
De Amerikanen kwamen niet omdat ze volgens afspraak iets beters hadden te doen. En dertig jaar nadat de Roemenen inzagen dat de Amerikanen echt niet meer kwamen, zitten de Koerden op de Amerikanen te wachten en hebben zij weer iets anders te doen.
Het verschil tussen toen en nu is dat Donald, zoals onze Mark hem noemt, er geen geheim van maakt. Hij twittert, zodat iedereen op de hoogte is en niemand – ik bedoel geen Koerd – meer aan de Amerikaanse radiozenders zit gekluisterd, in tegenstelling tot de Roemenen en Bulgaren destijds. Van de Amerikanen komt de redding niet. Alea iacta est, de teerling is geworpen. Again. De Koerden zijn dus niet de eersten die door de Amerikanen in de steek worden gelaten.
Het verbaast me wel dat Disney tot nu toe geen film heeft aangekondigd over een lompe, moderne Gulliver, geobsedeerd door een nieuw spel dat Twitter heet, die in zijn lompheid op de Lilliputters – lees: Koerden – dreigt te stappen. ‘Nee’ tegen het klimaat, ‘nee’ tegen de Koerden, is er nog iemand in de wereld die rekent op Amerika? Ons kikkerlandje wist tot nu toe niet anders dan dat je moest geloven in Amerika. Maar onze Mark zou vaker ‘nee’ tegen Donald moeten zeggen en wij zouden niet meer alles moeten slikken wat door Amerika wordt voorgekauwd. Amerika zal nooit meer het leiderschap in de wereld hebben, zelfs Nederland begint dat in te zien. We raken verdeeld, afhankelijk van onze nationaliteiten. Als je niet in Nederland bent geboren, kijk je al anders naar Amerika. Koerden in Nederland reageren geschrokken op de tweet van Donald. En dan heb je nog de Turken met twee paspoorten, een van de obsessies van Wilders, die Turkije ‘great again’ willen maken, het liefst vanuit Rotterdam. Bedreigingen van Turken tegen Koerden, klachten van Koerden tegen Turken. Donald is dit jaar vroeg met vuurwerk begonnen. De internationale politiek is een zootje en die typisch Nederlandse vraag midden in de discussies over wat er nu met de Koerden gebeurt, vind ik ineens niet meer zo absurd. Integendeel, zij werpt een licht in het donker: ‘Is het nog wel veilig om naar Turkije op vakantie te gaan?’

Den Haag Centraal, 17 oktober 2019

Krikke

Wat heeft Halsema wel en Krikke niet? Hoe zou Den Haag hebben gereageerd als de hypothetische zoon van Krikke een inbraak had gepleegd en had gezwaaid met een pistool (van zijn vader)? We weten het niet, maar ik heb zo’n vermoeden. Want het is niet zozeer dat Krikke Halsema niet is, als wel dat Amsterdam Den Haag niet is. Den Haag is Den Haag en je kunt hier niet met je labrador over het Lange Voorhout wandelen en tegelijk de hoogste beslissingen voor de stad nemen. Den Haag heeft zijn eigen regels, zijn eigen ‘men in black’, fouten zoals die van Krikke kun je niet zomaar maken. Hoe ze vorig jaar op de ‘verwarde man met mes’ had moeten reageren? In de ogen van half Den Haag had ze de ballen moeten hebben om hem ‘terrorist’ te noemen. Hoe de andere helft van de stad daarop zou hebben gereageerd vragen we ons niet af, want de meeste journalisten in Nederland behoren tot de helft die de aanduiding ‘terrorist’ zou hebben gekozen. Was Krikke soms te snel, soms te traag, zoals de kranten schrijven? Had ze altijd mot met iedereen en overal? De burgers zeggen van niet, ze vonden haar juist toegankelijk, alleen het gemeentelijk apparaat kon niet aan haar wennen. En hoewel ze niet daarom is opgestapt, omdat ze niet met haar eigen mensen door dezelfde deur kon, waren die kleine interne aardbevingen schadelijker dan een heel Scheveningen in de fik. Hoe groot is de kans dat degene die weggaat vertrekt omdat hij of zij niet ‘past’ in zo’n bijenkorf als de gemeente Den Haag, met haar ongeschreven regels en banen voor het leven? De fout van Krikke was dat ze niet in die gemeentelijke Haagse bijenkorf paste. Fouten hebben ook haar voorgangers gemaakt en haar opvolgers zullen ook fouten maken. Maar die zullen misschien geen gemeentesecretaris hebben die weggaat omdat hij zijn ‘ei niet kan leggen’ en geen adviseurs die beter naar de grote jongens luisteren dan naar een vrouw die haar hond meeneemt naar haar werk. Want dat was eigenlijk de fout van Krikke? Ze heeft Den Haag onderschat; ze had geen idee dat Den Haag een stad van de grote jongens is. Grote jongens die nooit met hun labrador zouden wandelen, niet omdat ze er geen hebben, maar uit andere overwegingen. Want hoe zou een grote jongen tijd kunnen maken om met een hond te wandelen, vooral als er geen verkiezingstijd is? Wat zouden de andere grote jongens daarvan vinden?
Omdat ik griep heb, zit ik Netflix te kijken in bed: ‘Marseille’, the battle voor de gemeente Marseille. Oude trucjes, vieze trucjes, nergens een hond. Mijn conclusie: Den Haag heeft veel meer weg van Marseille dan van Arnhem.

Den Haag Centraal, 10 oktober 2019

Meiden

Ik weet niet of iedereen weet hoe druk de tieners van tegenwoordig het hebben, maar het is echt indrukwekkend: van maandag tot en met vrijdag naar school, plus veel extra activiteiten, in het weekend ook activiteiten, én werken. Echt werken. Kinderen die op hun 15de, 16de, 17de werken bij de Appie, Kruidvat, in een bakkerij of in een café. Echt Nederlands is dat. En het is iets waar ik toch wel een beetje moeite mee heb. Een zomerbaantje begrijp ik wel, maar een weekendbaantje is voor mij een beetje te veel van het goede: goede cijfers moeten halen, af en toe een boek moeten lezen, al die extra activiteiten moeten ondernemen en ’s zaterdags ook nog eens acht uur in een café of zo staan? Dan ben je ’s zondags kapot en begin je de schoolweek al moe.
Ik denk eigenlijk aan al die meisjes die vanaf hun derde vioolspelen, of piano, school serieus nemen, soms veel te serieus, angstig zijn voor toetsen, niet slapen in de toetsweek, en in het algemeen hun uiterste best doen. Hoe komt het dat zovelen van hen een aantal jaren later parttime werken en geen belangrijke bedrijven runnen? Op hun 15de kunnen ze alle ballen al in de lucht houden; waarom hebben zoveel vrouwen in Nederland dan uiteindelijk toch een parttimejob? Wat verandert er in de transitie van meisje naar vrouw? Wat temt hun ambitie? Parttime werken is voor mij iets typisch Nederlands, zeker iets westers. Toen ik opgroeide in mijn land van herkomst was de vrouw geen ‘partner’, maar een ‘kameraad’. Het wemelde van de vrouwen op bouwplaatsen, eigenlijk wemelde het van de vrouwen in alle beroepen waarin je meer mannen zou verwachten. En ze deden het goed. Dat dat de politiek van de Communistische-Partij was, is een ander verhaal.
Hier zie ik overal slimme meiden, pienter, verantwoordelijk, hardwerkend, op school en buiten school. Ze begrijpen het leven maar al te goed en hebben vaak een betere kijk op zaken die mijn eigen generatie, de generatie van hun ouders, vermeed of niet snapte. Ik neem aan dat ze fantastische banen zullen krijgen, want ze leren van alles: op school over de wereld waarin ze leven, op zaterdag over de verantwoordelijkheid van een baan, geld et cetera. Hebben ze grote dromen? Ik neem aan van wel, anders zouden ze niet zo hun best doen. Waar zullen ze over tien of vijftien jaar staan? Wat voor posities zullen ze bekleden in de maatschappij? Hoeveel van deze verantwoordelijke, drukke, intelligente meiden die je op zaterdag koffie serveren in een café zullen over twintig jaar een parttimejob hebben, en soms op vrijdag een ladies night? Ik weet het niet, maar ik houd mijn hart vast.

Den Haag Centraal, 3 oktober 2019

Hypotheekadvies

De beste les over hoe de Nederlandse maatschappij in elkaar zit, krijg je soms van een hypotheekadviseur. Het is nooit een slecht idee om er een te bezoeken. Ik denk dat hij of zij je op basis van je eigen hoop en vermogen zal vertellen dat de toekomst goed zal zijn. Onze hypotheekadviseur zeker! En die kent ons beter dan de huisarts, de priester en de schoonouders bij elkaar.
De adviseur neemt de tijd en informeert min of meer wat je droom is. Je vertelt hem eerlijk hoe je het zou willen. En hij zegt niet ‘nee, dat gaat jullie niet lukken’. Nee, hij gaat rekenen. Onze adviseur rekent snel en de informatie over ons noteert hij met oranje inkt, die me fascineert. Hij geeft ons hoop. Hoe laag zou de rente zijn? Voor hoeveel jaar vastzetten? Hij glimlacht: “Jullie kennende zie ik jullie over vijf jaar weer hier.” Wij lachen ook, maar meer als een boer met kiespijn. Zelfs wíj hopen op rust en een huis voor de lange termijn.
De adviseur toont ons de verzekeringen die we afsloten bij ons eerste huis in Nederland en die doorliepen bij het derde, vierde en nu vijfde huis. Wat gaat er gebeuren in het geval dat… Of in het andere geval? Wat zou jij willen als… Zou je van dit geld kunnen leven, Mira? Wat gaat er met mij gebeuren als… Of als… Ik kijk naar de hypotheekadviseur. Soms lijkt hij een tarotlegger, een waarzegger, en soms een filosoof van de moraal.
Berekeningen, sommen, vergelijkingen tussen hypotheken, verzekeringen. Rente zus, rente zo. En als die rente nu weer omhooggaat? We weten niet hoe het over twintig jaar zal zijn. “Alles is mogelijk,” zegt de hypotheekadviseur. En ineens heeft hij iets weg van Stephen King. Onze hypothetische, financiële werkelijkheid wordt met de oranje inkt in een register geschreven. De toekomst lijkt weer voor even veiliger, in ieder geval lijken de rampen niet zo rampzalig.
Ik tel, als vrouw en partner, in alle mogelijke situaties die het lot in petto zou kunnen hebben. De mogelijke regelingen willen mijn waardigheid bewaren. Ik hoor hem praten en ik bedenk dat het bijna een les in moraal en filosofie lijkt. Neohumanisme of postmodern humanisme. Moraliteit heeft betrekking op het beschermen van het individu en bij de hypotheekadviseur is zij min of meer te koop.
Voor pragmatische geesten niets om opgewonden over te raken, je betaalt er immers voor, maar voor mij een spiegel van een maatschappij die verre van perfect is, die zichzelf te vaak beter voordoet dan zij in werkelijkheid is, maar die je af en toe toch een warm gevoel geeft. Of zie ik alles nu door een roze bril, omdat we straks een nieuw huis zullen hebben?

Den Haag Centraal, 26 september 2019

Eén politica, twee politici

Honderd jaar geleden had de vrouw in Nederland geen kiesrecht. Voor een meisje van achttien onvoorstelbaar nu. Ook voor mij, allang geen achttien meer, onvoorstelbaar. Toch was het een leven geleden zo.
Dat bedacht ik me vorige week in de oude zaal van de Tweede Kamer, waar zeven vrouwelijke politici ter gelegenheid van honderd jaar vrouwenkiesrecht hun voorgangers uit 1918 naspeelden. Ik zat in die volle zaal, omringd door meerdere generaties vrouwen, en zag hoe de moderator de politici naar voren riep om in debat te gaan. Een debat van honderd jaar geleden, met namen van toen, Suze Groeneweg, Aletta Jacobs, Hendrik Pieter Marchant, Jan Schokking, vertolkt door politici van nu: Stieneke van der Graaf, Ankie Broekers-Knol, Kathalijne Buitenweg, Annemarie Jorritsma, Lousewies van der Laan, Lilianne Ploumen en Madeleine van Toorenburg. Zeven vrouwen uit de huidige politiek die vijf mannen en twee vrouwen van toen naspeelden. De zaal vond het resultaat hilarisch en vaak klonk er gelach van ongeloof.
Maar als het de bedenkers te doen was om de komedie van toen in vergelijking met anno nu te laten zien, hebben ze hun doel gemist. Want veel bleek nog steeds actueel. Het was meer lachen als een boer met kiespijn dan een overwinning vieren. Een van de beelden die werden geprojecteerd, was dat van het bestuur van de Mannenbond voor Vrouwenkiesrecht uit 1910 (collectie Atria). Ik moest gelijk denken aan die mannen in Alabama (VS) die dit jaar besloten dat abortus illegaal is, anno 2019, ruim honderd jaar nadat deze foto was genomen.
De honderd verstreken jaren werden er veel minder en ze werden ook minder glorieus toen de huidige vrouwelijke politici in debat gingen over hoe het nú met de vrouwen in de mannenwereld gaat: blijkt dat het toch geen makkie is om je als vrouw tussen de blauwe pakken te bewegen! De komedie van toen heeft vandaag meer iets van een ‘film noir’. Waarom de lijsttrekkers van de grote partijen altijd mannen zijn? Hoe mannen naar vrouwelijke collega’s kijken? Een paar van de vrouwen vertelden persoonlijke anekdotes over hoe het is om je als vrouw in deze mannenwereld te bewegen. De pijnlijke conclusie: honderd jaar na het instellen van het vrouwenkiesrecht is het niet vanzelfsprekend om in de politiek gelijk te zijn aan je mannelijke collega.
De laatste vraag aan de vrouwelijke politici was wie er premier zou willen worden. Niemand. Tenminste niet op die avond, in de zaal waar honderd jaar geleden werd besloten dat de vrouw voortaan kiesrecht had.
Onderweg naar huis probeerde ik het meervoud van ‘politica’ te maken. Eén politica, twee… wat? Analoog aan de Latijnse grammatica politicae? De Dikke Van Dale zwijgt, maar Het Groene Boekje en de Belgische Taaltelefoon bieden uitkomst: politica’s. Of, genderneutraal: politici. De taal worstelt schouder aan schouder met de vrouwen.

Den Haag Centraal, 19 september 2019

Mugabe

De Zimbabwaanse oud-president Robert Mugabe is overleden. Laten we gelijk benoemen dat hij een dictator was. En op dictators heb ik het niet zo. Oud-minister Jan Pronk zegt in het AD dat hij voor de vroegere vrijheidsstrijder Robert Mugabe respect heeft, maar voor de persoon Mugabe en de latere dictator van Zimbabwe bepaald niet. Pronk maakte Mugabe zelf meermalen mee in de verschillende functies die hij in zijn politieke carrière heeft bekleed. Hij weet bijvoorbeeld dat Mugabe Nelson Mandela eens liet wachten toen hij door Mandela was uitgenodigd (een hoofdzonde in de ogen van een carrièrediplomaat als Pronk) en dat Mugabe het Westen wantrouwde.
Voor degenen die het niet weten, vermeld ik dat ik zelf uit een Europees land kom, maar dat mijn geboorteland het Westen ook nu en dan wantrouwt, ondanks de lobby en de subsidies van de EU. En ik – bijna met beide voeten op westerse grond staand en van de Westerse ‘droom’ genietend – begrijp niet alleen mijn geboorteland, maar ook Mugabe. Niet dat ik er zelf ook zo over denk, maar begrijpen doe ik het wel. Ik begrijp ook waarom Afrikaanse landen het Westen wantrouwen en waarom Orbán en Erdogan de Westerse hypocrisie verafschuwen. Niet dat ik het met hen eens ben, vooral niet met de laatste twee, maar ik begrijp ze wel. Het is toch opvallend dat wij eeuwen nodig hebben om een westerse leider (de Belgische koning Leopold) die de dood van miljoenen Congolezen op zijn geweten heeft een crimineel te noemen, terwijl we een Afrikaanse strijder die zich ontpopte als dictator onmiddellijk aan de schandpaal nagelen?
Hetzelfde AD citeert in een ander artikel een Nederlander die in Zimbabwe woont en meent dat de Zimbabwaanse media nogal stil zijn over de dood van strijder-dictator Mugabe. Een echte Zimbabwaan was kennelijk niet te vinden, ze zijn allemaal op. Zíjn mening zou ik willen horen en niet weer die van ‘Onze man in Teheran’, of Harare. Of die van oud-minister Jan Pronk, die mij herinnerde aan de Afrikaanse uitdrukking ‘de Kaap is weer Hollands’, wat zoveel betekent als ‘alles is weer normaal’.
Ik geloof nog steeds dat de wereld groot en gevarieerd is. Dat we niet allemaal pannenkoeken eten en dat juist dát het mooiste is aan de wereld. Van onze manier van kijken – noem die Europees, westers, Hollands of gewoon oppervlakkig – word ik soms moe. En dan krijg ik zo’n behoefte om op alle afspraken minstens een uur te laat te komen.

Den Haag Centraal, 12 september 2019

Auteur en personage

Wat er na de verschijning precies met een boek en zijn auteur gebeurt, heeft me vanaf mijn eerste roman in het Nederlands, nu acht jaar geleden, geboeid. Ik heb het niet over recensies, maar over de relatie met je personages nadat je die als schrijver aan de wereld hebt gegeven. Je denkt dat je missie is volbracht wanneer het boek bij de drukker ligt. Dat je niets meer kunt veranderen. En zo is het ook. Vanaf dat moment ligt de macht bij de personages zelf. Ik sta altijd versteld van de magie die met schrijven gepaard gaat. Tijdens optredens spreek je over de totstandkoming van het boek, over je personages. Precies de personages uit het boek. Toch hebben ze nog een dimensie, door de omstandigheden waarin je over hen praat, door de vragen uit het publiek. De kracht van je personages heb je nooit in de hand, die kun je niet controleren.
Toen ik in het Roemeense bos op mijn knieën naar een (neppe) Picasso aan het graven was, begreep ik dat ik mijn eigen personage aan het worden was: Tascha, die in het boek dat ik een paar jaar eerder had geschreven, hetzelfde deed. Sinds februari treed ik op met Al mijn vaders, een boek over misbruik en de kracht van literatuur. Ik heb zware maatregelen genomen om niet met mijn personage geïdentificeerd te worden en daarom heet zij Myra met een y. Ik ben meer dan zij, ik ben degene die deze column schrijft, zoveel maanden na de doop van het boek, en als deze column klaar is, ga ik theezetten. Vanavond eten we wat onze dochter kookt en morgen is een nieuwe dag, waarop ik meer afspraken heb dan ik zou willen. En toch is het effect van mijn personage op mij vergelijkbaar met de vele aardbevingen, kleine en minder kleine, die ik in mijn geboorteland heb meegemaakt: je weet dat er iets aan de hand is! Wat ik wil zeggen: af en toe verander ik op het podium waar ik over mijn boek spreek, van de Mira die straks thee gaat zetten en mooi over Dante kan vertellen, in de Myra van negen of achttien of in de Myra die een paar jaar geleden een leidinggevende had die haar ’s nachts ongewenste mailtjes stuurde en haar leven maakte tot een hel waarin zij in het boek nog steeds zit, als er niets ernstigers met haar is gebeurd.
En zo kwam ik op het idee om deze kwetsbaarheid op het podium te gebruiken om iets duidelijk te maken. Wat precies? Dat zie je zondag tijdens het UIT Festival Den Haag op het Lange Voorhout. Om kwart voor vijf klim ik het podium op. Mijn tegenspeler zal Bob Schwarze zijn.

Den Haag Centraal, 5 september 2019

Toekomst

Het is een ander soort zomer dit jaar. Voor ons drieën thuis geen vakantiestress, geen claustrofobisch gevoel, omdat we een week lang in één kamer in Italië of elders op elkaars lip zitten. Dit jaar niet. Geen vakantie, we gaan verhuizen. Weg uit ons droomhuis, door omstandigheden. Omdat we het al een tijdje weten, wordt het elke dag wat minder dramatisch. Maanden geleden was het een groot drama: weg uit óns huis? We bedachten nog allerlei plannen om te blijven, maar het mocht niet baten, we gaan weg. Waarheen weten we nog niet en dat maakt het ingewikkeld. Eerst heb ik afscheid genomen in mijn hoofd. ’s Nachts, in bed, als ik niet kon slapen. Daarna in het echt, eerst van de tuin: ik ging er niet meer eten, niet meer elke ochtend de bloemen begroeten. Vooral na een zware dag waren het altijd de bloemen die me kracht gaven. Hun schoonheid redt de wereld. Alles wat in de tuin groeit, heb ik zelf geplant. Elk bosje, elke stengel, heb ik zien groeien, alle drie de blauweregenstruiken heb ik aangemoedigd en door elk ervan heb ik me laten verrassen: de jongste bloeide als eerste, de tweede keurig op tijd, en de bloemen van de derde, de oudste en grootste, zal ik niet meer zien. Andere mensen zullen hem begroeten en aanmoedigen.
Elke dag verzin ik waar ik al mijn boeken ga zetten in het nieuwe huis, waar we nog niets over weten, en waar de vele potten zullen komen die nu van de veranda een tweede tuin maken. Als ik niet kan slapen, bedenk ik in een imaginair huis een imaginaire plek voor elke pot, voor de vele dozen notities voor mijn romans, voor de objecten die we met ons meedragen en waarin ons verleden als een insect in een barnsteen vastzit. Ik heb mijn dochter laten beloven dat ze ook in het onbekende maar ongetwijfeld kleinere, nieuwe huis zal pianospelen en de longen uit haar lijf zal zingen, zoals zij hier al jaren doet. Elk van ons neemt afscheid op zijn eigen manier, wat pijnlijk is omdat je de ander niet kunt helpen. We praten niet veel over de verhuizing, we wachten tot deze begint. Tot we echt gaan inpakken.
Tot nu toe heb ik in eenenveertig huizen gewoond en ik hoopte dat het hierbij zou blijven. Maar nummer tweeënveertig is op komst. En hoewel het huis dat we achterlaten mijn grote liefde was, is mijn hart niet gebroken. Ik droom van een nieuwe liefde, samen met man en dochter. En hoewel mijn man meer zwijgt dan praat, zei hij gisteren iets tegen me wat mijn hart sneller deed kloppen.
‘Verhuizertje,’ zei hij. En daarmee deed hij de deur naar de toekomst open.

Den Haag Centraal, 8 augustus 2019

Jeanette de Geus

Een dappere vrouw uit Amsterdam klaagt de staat aan omdat ze jaren geleden in een pleeggezin is misbruikt. De staat had haar moeten beschermen. Er is bewijs dat het misbruik heeft plaatsgevonden in de tijd dat ze onder jeugdzorg viel.
Met haar verhaal in gedachten schrijf ik deze column. En met al die andere verhalen: er is namelijk geen optreden rond mijn laatste boek, dat over misbruik gaat, waarin niet ten minste één vrouw uit het publiek met een soortgelijk verhaal komt. Een verhaal over misbruik, verkrachting, aanranding, #MeToo. Overal waar ik kom, hoor ik: ‘Ik durf het niet echt te vertellen.’ Als luisterend oor moet je sterk zijn, anders zie je niets anders meer van het leven: overal misbruikte vrouwen, overal trauma’s en verdovende middelen om de horror binnen te houden, in het donker. Wie de daders zijn? Mannen. In verschillende gedaanten: broer, vriend, vader, baas. Tegelijkertijd mag je niet te veel zeggen over de man in het algemeen, want niet elke man is ‘zo’. Wie zijn dan degenen die misbruiken, aanranden, hun macht uitoefenen over jou? Gewone mannen, gelooft u me op mijn woord! Keurige mannen, die vaak een hoge dunk van zichzelf hebben, die een vrouw hebben en kinderen, die mooie hemden dragen en parfum op doen. Als je iemand vertelt waartoe zij in staat zijn, schrikt degene aan wie je je geheim toevertrouwt. Want ‘da kan toch nie’? Er staat geen ‘beest’ of ‘verkrachter’ of ‘manipulator’ op hun voorhoofden.
Laatst vertelde een vrouw me wat haar vader haar had aangedaan, terwijl haar moeder toekeek. Ik had een paar dagen nodig om de pijn en het verdriet van de vrouw op afstand te houden. Ik kon haar niet zomaar laten gaan en kocht ter plekke een cadeautje voor haar, iets kleins, onbenulligs, een object waarop het woord ‘liefde’ stond, want ik wilde haar iets geven. Ik wilde haar iets geven, haar, van wie zo veel was afgenomen!
Ik vind het dus niet gek, maar juist terecht dat Jeannette de Geus de staat aanklaagt en erkenning en financiële compensatie eist. Meer slachtoffers van misbruik onder toezicht van jeugdzorg zouden dat kunnen doen, in Nederland en overal in de wereld. Kunnen de jaren van pijn, van strijd om te overleven nog worden gecompenseerd? Is er iets wat opweegt tegen de schaamte, de zelfhaat, de wanhoop, bij zo veel, oh, zo veel vrouwen? Wat compenseert de eenzaamheid en de leegte, thuis of op het werk, met collega’s die iets doorhebben, maar wie het niet kan schelen?
In een wereld van zo veel keurige mannen, in een wereld waarin het ieder voor zich is en waarin zelfs jeugdzorg zijn ogen dichthoudt. Ja, laat de staat de compensatie maar betalen!

Den Haag Centraal, 18 juli 2019

Het verleden verwerken vergt ook het toegeven van fouten

Misschien zijn we minder empathisch dan we zouden willen, zeg ik na twee weken in Zuid-Afrika. We willen wel om elkaar geven, maar dat blijkt moeilijker dan gedacht. De geschiedenis verplettert ons. We zijn niet vrij om te denken of te voelen. We zien alles door de wazige lens van de geschiedenis die ons oog irriteert en pijnlijk maakt. Er is geen land dat niet kampt met zijn geschiedenis, er is geen volk zonder schurken en schuld.
Al zouden we de maan koloniseren, ik vrees dat we eerst het verleden moeten verwerken. Maar hoe doe je dat als volk, als groep? En dan hangt het er ook vanaf in welke boot je voorouders zaten: die van de onderdrukkers of van de onderdrukten. Zulke gedachten spoken hier in Zuid-Afrika elk uur door mijn hoofd, al twee weken lang.
Ik ben hier nu voor de derde keer en hoe langer ik in Zuid-Afrika verblijf, hoe minder ik begrijp van wat de maatschappij verdeelt. In het eerste jaar dacht ik de problematiek te begrijpen, in het tweede dacht ik oplossingen te hebben en nu gebruik ik bijna dezelfde woorden als alle Zuid-Afrikanen: het is zo complex allemaal.
Ik ken de lading van deze woorden. Ik hoorde ze voor het eerst van een man die mij ervan probeerde te overtuigen dat hij in een moeilijke positie zat. Hij kon niet kiezen tussen zijn minnares en zijn vrouw en vroeg mij om advies. Eigenlijk was hij zo laf als wat, en wilde hij hen allebei behouden, voor zijn eigen plezier en comfort. Ik hoor hem nog verzuchten: ‘Het is zo complex allemaal!’
Zelfs de geschiedenis is minder complex dan we denken. En het is de rol en de plicht van de overheid om de geschiedenis minder complex te maken. Hoe zou het zijn om als volk je eigen fouten toe te geven? Ook in Nederland hebben we net een reeks herdenkingen achter de rug. ‘Ik voel me niet schuldig voor wat mijn voorouder/opa/oom/vader heeft gedaan,’ hoor je nog vaak. Maar waarom niet? In zijn dagboek schrijft de Pool Witold Gombrowicz, zelf in ballingschap in Argentinië gegaan, over een viering van oud en nieuw, ver van de ovens van Auschwitz: hij had net een mooie, jonge Duitser ontmoet die hij heel leuk vond, maar toen die zijn hand op zijn schouder legde, voelde de schrijver de rilling van de geschiedenis door zijn hele lichaam. ‘Toch een Duitser,’ noteerde hij.
Verwerken is moeilijk. Maar als alles complex blijft, boek je geen vooruitgang. En als de overheid aarzelt als een blozende maagd, is het aan ons, individuen, om te begrijpen, te accepteren en verder te gaan. Om onze eigen geschiedenis te maken. Een greintje lichter, een brug over een ravijn.

Den Haag Centraal online editie, 15 juli 2019