Belastingdienst

Ik geloof nog altijd dat we in een goed land leven, beter dan het land waar velen van ons vandaan komen. Ik geloof dat instituties werken in het belang van het volk en ik geloof dat het goede op de een of andere manier altijd wint. Soms generaties later, maar de wereld draait nog altijd. Soms geloof ik zelfs dat elke politicus een ‘goede jongen is’, zoals een voormalige Haagse wethouder ooit tegen me zei. Wat ik bijna niet kan geloven, is dat een institutie als de Belastingdienst zo cynisch kon zijn om enkele duizenden mensen van fraude te beschuldigen op basis van hun nationaliteit. Zoals velen ben ik geen fan van de Belastingdienst, maar ook ik geloof in een hoger belang dan alleen de eigen portemonnee. Helaas worden instituties door mensen gerund. Wat voor mensen zijn degenen die het idee hadden om bij mensen met een dubbele nationaliteit een vraagteken te zetten? Roept dat aanvinken van buitenlandse namen geen associaties op met de lijsten van burgers die ooit een Jodenster moesten gaan dragen? Zoals Cesare Lombroso geloofde dat alle mensen met een laag voorhoofd criminelen waren, leken de verantwoordelijken bij en voor de Belastingdienst te geloven dat wie niet Jansen heet, een potentiële crimineel is.
De dubbele nationaliteit hoefde niet eens te worden geregistreerd bij de Belastingdienst, blijkt uit journalistiek onderzoek, maar er is altijd wel een kwade genius die, zoals de kwade genieën in tekenfilms, het kwade denkt en doet. Met hoevelen denken ze bij de Belastingdienst zo over ‘buitenlanders’? Als gevolg van dit schandaal zijn er directeuren opgestapt en nu zelfs het voltallige kabinet. Ze hebben of nemen verantwoordelijkheid voor het feit dat veel gezinnen kapot zijn gegaan, dat ouders gingen scheiden of hun huis of baan kwijtraakten, maar nogmaals, wie zijn de kwade geniën, degenen die zeiden: ‘Aha, buitenlanders, die moeten sowieso een boete betalen, omdat het bedrog in hun bloed zit. Dat weten we uit ervaring’? De kafkaiaanse functionarissen zonder naam, beschermd door een wet die alleen voor ons, degenen die niet in het systeem zitten, functioneert. Velen in het systeem zijn net zo erg als die boerse vrouw in de volkswijk die vanachter de schutting schreeuwt dat je terug naar je land moet. Tegen die lompe vrouw kun je aangifte doen, maar wat doe je tegen een systeem dat wil dat je oppleurt? Want een systeem kan verwoestender zijn dan het zeemonster dat het mythische Atlantis verwoestte. Niemand weet wat voor monster dit precies was. Maar als nieuwe Nederlander heb ik, na vijftien jaar hier en na de recente toeslagenaffaire, een nieuwe theorie: misschien was het gewoon de Belastingdienst.

Den Haag Centraal, 21 januari 2021

Kaag

Er is nog iets wat Nederlandse mannen Sigrid Kaag niet vergeven, behalve dat ze niet een van hen heeft gekozen als levenspartner. Of tenminste een Europeaan. Namelijk dat zij, als Nederlandse, het minder mooie gezicht van Nederland laat zien. Dat zij, als Nederlandse, benoemt wat een buitenlander in Nederland allang weet en wat zij in een van haar recente tweets heel netjes, in politieke bewoordingen, formuleert: ‘We kunnen het nieuwe Nederland al door onze oogharen zien. Een land van fatsoen, tolerantie en empathie.’ Met minimale hermeneutische moeite begrijp je dat we moeten worden wat we niet zijn.
Ofwel: we hebben géén fatsoen, we zijn íntolerant en we zijn níét empathisch. We zijn zelfs erger dan dat, als je de tornado van tweets leest die Kaag na de uitzending van de documentaire ‘Van Beiroet tot Binnenhof’ over zich heen kreeg. Als je het geduld hebt, en een sterke gal, om die berichten allemaal te lezen, zie je dat het overwegend mannen zijn die Sigrid voor de klas roepen. Hoe durft ze? Getrouwd met een Palestijn, als vrouw in de politiek en dan nog kritiek op ons westerse landje hebben ook! Op het land van alle landen. Maar misschien toch wel het meest onvergeeflijke: een Palestijnse echtgenoot. Hoe kon ze?! Door haar levenservaring is de geboren Nederlandse Sigrid Kaag een van ons, nieuwe Nederlanders.
Dat is iets wat weinig andere geboren Nederlandse politici in Nederland hebben. Misschien soms wel in hun discours, om stemmen te krijgen, maar Kaag weet zélf hoe het is om een gemengd huwelijk te hebben. En kinderen uit zo’n huwelijk bijvoorbeeld. Hoe het is om erbij te horen en toch ook weer niet. Om van overal en nergens te zijn. Om alles iets van bovenaf te bezien, van enige afstand, afstand die het zicht op de zaak en daarmee de zaak zelf alleen maar goed doet. Wat het betekent om niet geaccepteerd te zijn, ondanks je vele moeite. En bovenal, hoe hard Kaag zelf soms ook lijkt of is, heeft ze, professioneel gezien, een ervaring die Rutte-in-zijn-torentje tot een personage uit een dystopie maakt. Ook dat ze kil is, wordt haar verweten. Alsof Rutte of Wilders zo moederlijk is! Dat ze arrogant is. Maar hebben we een Lady Di als premier nodig? Als je de tweets over Kaag leest, begrijp je dat Nederland meer behoefte voelt aan een Lady Di dan aan een Merkel. Nederland? Welk Nederland?
Want ik, en mensen zoals ik, en zo veel anderen, zijn ook Nederland. De lawine van macho-misogyne, racistische tweets komt van een Nederland van vrachtwagenchauffeurs met een Twitteraccount, zou ik willen zeggen, maar ik wil mensen met het beroep van vrachtwagenchauffeur zeker niet beledigen. Vrachtwagenchauffeurs ongeacht hun echte beroep.

Den Haag Centraal, 14 januari 2021

Schoonmoeder

Het nieuwe jaar begon met een telefoontje van een vriendin. De beste wensen. In mijn moedertaal, zij is ook Roemeense. Maar al snel ging het gesprek over haar schoonmoeder en het eindigde in een heuse huilbui. Mijn eerste impuls was om te lachen, maar nog afgezien van het feit dat je niet lacht als een vriendin huilt, zag ik ook het grotere plaatje. Ik begreep dat het dieper zat. Wat? Hoe moet ik het zeggen? Misschien hoe ze het vertelde. Enfin, mijn Roemeense vriendin staat dus niet op de verjaardagskalender van haar Nederlandse schoonmoeder, die in de kleine wc hangt. Wie er hangt? ‘De kalender. Schoonmoeder leeft en is zo vrolijk als ze kan,’ zei mijn vriendin.
Staat ze niet op de kalender?! Lacht u nu ook? Ik snap het. Maar bekijk het eens zoals mijn vriendin: twintig jaar getrouwd, drie kinderen en in tegenstelling tot mij vermijdt zij geen familiefeesten en denkt ze nog steeds dat iedereen van haar Nederlandse familie het waardeert als ze drie dagen in de keuken staat om lekkernijen voor hen te bereiden.
‘Hun maag waardeert het, maar zij hebben het niet zo met woorden.’
Zo verdedigt zij hen.
Want dat is het, mijn vriendin is veel netter dan ik en geeft iedereen honderd kansen, hoewel ze diep vanbinnen ook weet hoe het zit. Want het zit zo: iedereen staat op die stomme wc-kalender, van verre tantes en neefjes tot verre Roemeense kennissen die haar schoonouders hebben overgehouden aan hun reizen door Roemenië. Haar eigen kinderen staan op de kalender, haar man ook, alleen zij niet.
‘En dat na twintig jaar! Ik check het tweemaal per jaar, met de verjaardagen.’
‘Misschien was jouw datum bezet,’ zei ik, uit liefde voor mijn vriendin. ‘Het vakje is nog leeg,’ barstte ze weer in tranen uit. En toen kwam de hamvraag: ‘Ben ik niet ingeburgerd genoeg?’
Ik ken niemand die meer ingeburgerd is dan zij, na twintig jaar in Nederland. Ik probeer haar te sussen, nadat ik het beeld van een hangende schoonmoeder uit mijn hoofd heb gebannen. ‘Inburgering heeft niets met liefde te maken, niet eens met goedkeuring. Wees blij dat je nog steeds jezelf bent, na twintig jaar hier. En neem de volgende keer (als je zo masochistisch bent om nog een keer te gaan) een rode marker mee en schrijf je verjaardag op de witte muur, naast de kalender!’
Ik bracht haar aan het lachen en wilde verder gaan en zeggen wat ik echt dacht, wat ze daarna met de marker zou moeten doen. Maar het is Nieuwjaar en een van mijn goede voornemens is om minder te schelden, in welke taal dan ook. De beste wensen iedereen!

Den Haag Centraal, 7 januari  2021

Reflectie

Wat zal 2021 voor jaar zijn? Als je op de website van de rijksoverheid de kabinetsplannen leest, weet je dat we leven in een goed land. De site lijkt een lange lijst wensen voor de Kerstman, een Kerstman voor landen, niet voor kinderen.
Hoeveel landen zouden niet zo’n lijst willen? ‘Naast het ondersteunen van werknemers, zzp’ers en werkgevers, zodat er zo min mogelijk banen onnodig verloren gaan, trekt het kabinet ook 1,4 miljard euro uit om mensen te helpen bij het vinden van ander werk en voor de aanpak van schulden. (…) Voor de komende vijf jaar is 20 miljard euro beschikbaar om te investeren in kennis, innovatie en infrastructuur.’ Als een mopperkont nu zegt dat dat weinig is, moet ie eens naar andere landen kijken. Briljante studenten uit armere landen komen juist hierom naar Nederland. ‘Het actieprogramma Werken in de Zorg wordt uitgebreid en structureel gemaakt. Het kabinet maakt daarvoor 20 miljoen euro extra vrij voor 2021, oplopend tot jaarlijks 130 miljoen euro vanaf 2023.’
Ik heb niet veel verstand van cijfers, maar het voelt goed. Ik hoor de stem van mijn vriendin Fatma, als ik wanhoop omdat ik dit of dat niet meer kan betalen of bang ben om geen dak meer boven mijn hoofd te zullen hebben: ‘Mira, we leven in Nederland. In dit land blijf je niet op straat staan.’ Na zulke woorden daalt het peil van mijn wanhoop gelukkig snel.
Er komt een jaar aan waarin we meer naar onszelf moeten kijken. Doe ik het goed? Houd ik me aan de regels? In maart gaan we weer stemmen. ‘Zorg dat de grote acteurs ‘Hamlet’ blijven spelen en de puppets die nu eens aftreden en dan weer als lijsttrekker aanblijven, puppets blijven,’ zeg ik tegen mezelf, en niet alleen dat.
Het grote vaccin is in aantocht. Wees verstandig, je helpt jezelf, maar ook anderen.
2021 wordt een jaar van reflectie, denk ik. Van naar onszelf kijken. Wie ben ik? Hoe kan ik beter? En nee, ik denk niet aan hoeveel je verdient of zo. Ook niet aan vakanties. Ik denk aan hoeveel je reflecteert. Als we niet reflecteren, is corona voor niets langsgekomen.
2021 zal het jaar zijn waarin we ons realiseren dat veel beperkingen van 2020 nog blijven. Misschien wel voor altijd. Maar het is aan jou om te bepalen hoe je het gaat doen, niet aan de overheid.
Want ‘als je de beperkingen kent, kun je daarbinnen onbeperkt te werk gaan’. Dit zijn niet mijn woorden. Het was Jules Deelder die ze ooit zei, en van iemand die geen totalitarisme heeft meegemaakt vind ik dat onwijs wijs. We hebben het in ons. We kunnen het.
Fijne kerstdagen en een goed 2021!

Den Haag Centraal, 24 december 2020

Luie geesten

Protesteren zit me in het bloed en het heeft mijn leven er niet gemakkelijker op gemaakt. Integendeel.
Dat ik niet op mijn tong kan bijten en geen rust heb als ik niet zeg wat ik denk, heeft mij wat gekost en zal me nog wat kosten.
Protesteren betekent denken met je eigen hoofd, integer proberen te blijven en ontmaskeren wat je onrecht vindt. Een van de mooiste babyfases is de ‘nee’-fase, wanneer baby’s op alles ‘nee’ zeggen, ook als ze ‘ja’ bedoelen. Zodat je er als ouder alvast aan kunt wennen, zeg maar. Maar wanneer je als volwassene protesteert, heeft dat niets met de ‘nee’-fase van doen; je komt immers met argumenten en oplossingen.
Wat zijn de argumenten van de luie geesten die tijdens de toespraak van Rutte stonden te protesteren? Je hoorde ze fluiten en met minimale inspanning van de verbeelding kon je hun luiers nog zien zitten. Nooit verder gekomen dan de ‘nee’-fase. Voor iedereen die moet ontwaken, is er een laatste moment. Alleen voor die luie geesten niet. Waarom protesteerden zij?
Omdat ze met kerst niet kunnen drinken met hun maten? Want ik wed dat ze beginnen te stotteren als je aan hen zou vragen wat kerst eigenlijk betekent. Sowieso stottert hun moraal, hun logica.
Leer eens rekening te houden met de ander! Of dat nu je buurman, een buitenlander of een vluchteling is. ‘Ik ga mijn levensstijl voor jou niet veranderen,’ heb ik dit jaar een paar keer te horen gekregen, van zowel oude als jonge mensen. Het was in andere omstandigheden, maar de zin zet me aan het denken.
Wat is een levensstijl? Egoïsme, egocentrisme, verwennerij, een te goed leven, blindheid. Luiheid van geest. En dat dat niets met leeftijd te maken heeft, is ook zorgwekkend. Van een oud mens verwacht ik namelijk dat zijn levenservaring hem leert een beter mens te worden, opener, genereuzer. Een lang leven zou de kans moeten vergroten om je empathischer te maken. En als een jong iemand zoiets zegt, schrik ik net zo erg. Je hoopt immers dat de generaties die na je komen slimmer worden, dat ze een collectieve ervaring en moraal hebben die beter zijn dan van je eigen generatie, een resultaat van wat er voor hun tijd is gebeurd. Ik verwacht dat we geen mollen in onze gangen zijn, dat we aan de bubbels waarin we leven ontsnappen. Dat we leren. Ik wil leren van iedereen, van oude en jonge mensen. Maar egoïstisch zijn heeft helaas geen leeftijdsgrens.
Soms moet je het moeilijk hebben om de prijs van alles te begrijpen.
Soms moet je met je neus op de feiten worden gedrukt, met de werkelijkheid worden geconfronteerd. Want niet wat voor levensstijl je hebt is belangrijk, maar wat je ervan leert.

Den Haag Centraal, 17 december 2020

Dankbaarheid

Het was een jaar waarin iedereen, gedwongen door de pandemie, wel iets heeft geleerd. Sommigen leerden misschien niet meer dan online te vergaderen, hoewel ik dat betwijfel. Veranderingen in je gedrag zie je immers pas later, nu ben je nog bezig te overleven. En al ging het overleven voor sommigen niet verder dan het vechten om de laatste rol wc-papier in de supermarkt, was dit jaar voor veel – te veel – anderen het jaar waarin een vader of tante of oma door corona heenging zonder dat je afscheid kon nemen. Het was een jaar van gedwongen scheidingen, van pijn.
Ook voor mij was 2020 een jaar van gedwongen leren. Soms dacht ik dat ik mezelf kwijt was, in ieder geval dat ik niet meer wist hoe nu verder. Maar het was ook een jaar van verrassingen, van openbaringen, van nederigheid. Van ‘humble’ zijn, want veel stellen wij niet voor. Altijd is er wel iets wat groter is dan wij, iets waar we niet mee weten te vechten, iets wat ons als een draaikolk naar beneden trekt. Mijn dankbaarheid gaat uit naar mijn vrienden. Zonder het te beseffen heb ik in dit jaar op hen geleund. Ik heb zo veel van mijn vrienden gekregen dat ik me weer voel zoals in mijn jeugd, in mijn internaat, toen ik me door de vreemde wereld gered voelde.
Er is in de wereld altijd iets waar je op kunt rekenen, een bron van kracht, een teken. Hoop. En het was de kracht van mijn vrienden die mij kracht gaf, hun vriendschap die mij redde. Vrienden hebben altijd een onverwachte doos van Pandora bij zich waar je op kunt kloppen: ‘Is er nog iets voor mij in deze wereld?’ En ja, hoor, reken maar dat er ergens een vriend voor je is, een die met de stem van de hoop zegt: ‘Kom op, het is niet het eind van de wereld!’ Of iets wat je van hen nooit had gehoord of verwacht: ‘Ik hou van jou’ op een dag waarop je de equatie van het leven vooral hogere wiskunde vindt, bijvoorbeeld omdat jij meer van de boeken bent.
Ja, het was een zwaar jaar met grote vragen, met gedwongen en pijnlijke veranderingen. Wanhoop. Het leven kan soms oorverdovend zijn. Maar toen heb ik de stemmen van mijn vrienden gehoord. Trouwe, oude of nieuwe vrienden en vele goede mensen die ik dit jaar heb ontmoet of beter heb leren kennen.
Ik heb meer gekregen dan ik heb gegeven. Ik heb nog een leven voor me om te zorgen dat de balans in evenwicht komt. Dank voor de lessen, leven! Dank voor de liefde en de goede mensen op mijn pad. Dank, iedereen, ook u, mijn lezer!

Den Haag Centraal, 10 december 2020

Mores

Een beetje lucht in een verstikkend milieu. Dat is wat het gesprek over de zaak-Juliaan A. met Margreet de Boer (advocaat slachtoffers seksueel geweld), Jane Huldman (projectleider Stroom), Carola Houtekamer (onderzoeksjournalist NRC), Lucette ter Borg (journalist NRC) en Freek Walther (vertrouwenspersoon Mores.online) vorige week was. Het door Nest en Zaal 3 georganiseerde debat handelde over de beslissing van NRC om de volledige naam van de kunstenaar te noemen, maar vooral over hoe het heeft kunnen gebeuren dat hij jarenlang ongestoord vrouwen aanrandde. Wat goed dat men is geschrokken na de onthullingen in NRC! En wat goed dat specialisten aan het woord komen! Alleen jammer dat zo’n gesprek niet op primetime op tv kon!
Het was Lucette ter Borg die formuleerde wat voor mij de conclusie van het gesprek was: ‘Ik ken de kunstwereld niet, maar zeggen jullie niet tegen elkaar dat dat níét normaal is?’ Graag had ik gewild dat het geen retorische vraag was en dat je iemand had kunnen aanwijzen om antwoord te geven. Zelf had ik dan, vanuit mijn fauteuil thuis, waar ik de livestream volgde, die mevrouw van Stroom antwoord laten geven: ‘Vertelt u nu eens, mevrouw,’ zou ik haar hebben gevraagd, en ik zou mijn teleurstelling niet hebben laten meeklinken, ‘hoe het mogelijk is dat jullie van A.’s gedrag op de hoogte waren en toch niets deden?’
Ik moet toegeven dat de mevrouw van Stroom het goed deed. Flauw, bedoel ik. Eigenlijk precies zoals ik had verwacht, naar mijn gevoel heel Nederlands: door de schuld die je draagt diffuus te maken, te veranderen in iets wat bijna positief klinkt. Want wat zei deze mevrouw? ‘We hebben ontdekt dat er een bedrijfscultuur moet worden gecreëerd waarin je zulke dingen moet bespreken.’ Natuurlijk was er niemand die op dat moment opmerkte dat ze dat hadden moeten ontdekken op het moment dat ze de brieven van de slachtoffers ontvingen, en niet toen na het losbarsten van de zaak hun verantwoordelijkheid ter sprake kwam! Dat die overgestapte directeur niet de moed had om ten minste hetzelfde te komen zeggen: We moeten zus en zo! Het is duidelijk dat we veel moeten. Het feit dat zij die dit nu rondschreeuwen degenen zijn die op de hoogte waren en niets deden (omdat er geen protocol voor was!), is maar een detail. Stroom (en niet alleen Stroom) blijkt stroom nodig te hebben. Was moraal maar iets waarbij we verbonden werden, zoals je bij stroom verbonden wordt!
Veel interessante zaken werden er in het debat gezegd. Bijvoorbeeld dat er een meldpunt voor zulke zaken bestaat: Mores.online. Maar vooral de verbijstering van de NRC-journaliste is me bijgebleven: waarom leert de kunstsector niet van de sportsector? Hoe vooruitstrevend zijn we eigenlijk?

Den Haag Centraal, 3 december 2020

Resomeren

In het weekend heb ik iets verkeerds gegeten, waarop ik mijn man vroeg om wat brood, honing en muntthee te gaan kopen, de drie ingrediënten waar ik me in dat soort situaties mee op de been help. Toen ik weer wat was opgeknapt, vroeg hij me of we nog eens moesten praten over mijn wensen voor het geval van overlijden. Hij weet namelijk dat ik gecremeerd wil worden, maar had over een nieuwe mogelijkheid gehoord. Ik had eerder die week gelezen over een geval van kannibalisme, alweer in Duitsland, waarbij een man zijn date had opgegeten, maar ik betwijfelde of hij dat bedoelde. Ik zou hem als gerecht veel slechter vallen dan wat ik in het weekend had gegeten, mij was gevallen. Ik ben niet te verteren, dacht ik, maar ik zei niets, ik wachtte rustig tot hij meer duidelijkheid zou geven. ‘Resomeren.’ Ze hadden het op het Journaal verteld, het zal waarschijnlijk worden opgenomen in de wet.
De wonderen zijn de wereld nog niet uit. Resomeren. Ontbinden van het lichaam in kaliumhydroxide. Goed voor het milieu. Het is wel een beetje grappig, op morbide wijze, dat we in een tijd waarin veel mensen om ons heen aan corona overlijden, met een oplossing (sic!) komen. Om lijken op te lossen.
Ik bedenk ook dat ik, met mijn 1,57 meter, niet veel zou kosten. Maar hoeveel zuur zou er nodig zijn voor iemand met obesitas? Ik zie de gesprekken met de nabestaanden al voor me: ‘Oom Rinus heeft veel meer liters nodig.’
Het leven wordt steeds absurder, als je erover nadenkt.
Cremeren vind ik een ideale manier om te verdwijnen. Vuur purificeert en is heilig, er bestaat een hele mythologie over de functie en symboliek van het vuur. Vuur reinigt en is het symbool van het eeuwige licht. Ook begraven heeft wel iets, dan heb je eindelijk rust, geen gedonder van buren, geen feesten in de tuin, geen gestofzuig op de stoep, dus begraven is zeker nog een optie, tenminste als je niet claustrofobisch bent zoals ik. Mijn kindertijd zat vol horrorverhalen over mensen die na het begraven in een andere houding, omgedraaid en met kapotte nagels, in hun kist werden teruggevonden, hun lijk tenminste. Volgens die verhalen hadden zij geprobeerd om zich te bevrijden, tot ze echt doodgingen. Doodgaan is echt eng. Maar niet omdat je doodgaat. Wat erbij komt kijken, is veel enger. Kaliumhydroxide bijvoorbeeld. Daar is geen mythologie over, als je de horrorverhalen niet meetelt. En wat gaan ze doen met het zuur waarin het lichaam is opgelost? Gaan ze dat voor een tweede of derde gebruiken, zoals de frituurolie bij een frikandel?
Ik vraag maar voor een vriend. Want ik ben weer goed opgeknapt en knok verder.

Den Haag Centraal, 26 november 2020

Topambtenaar

Als iemand me vijftien jaar geleden had verteld dat ik op een novemberdag in de stad der Hollandse ambtenaren, in mijn werkkamer in het centrum, zou genieten van de memoires van een topambtenaar die ik hoogstwaarschijnlijk ook weleens ben tegengekomen, zonder te weten dat zijn opmerkelijke kop het gezicht van een opmerkelijke man was, had ik gezegd dat dat hoogstwaarschijnlijk een teken van magisch realisme is, voer voor iemand die, zoals ik, soms te veel van de eenzaamheid geniet.
Toch is dat wat nu waar gebeurt. Terwijl de gewone Hollander zijn aardappels met groente, vlees en jus eet, lees ik, na twee boterhammen en een zakje pure pindarotsjes te hebben verorberd, de laatste pagina van een opmerkelijk boek: ‘Een spoor van vernieuwing’ van die topambtenaar: Arthur Docters van Leeuwen (Prometheus, 2020). Wat een mens, wat een brein, wat een karakter, wat een koppigheid! Zulke karakters overstijgen nationaliteiten, en hoewel Docters van Leeuwen heel Hollands is, is hij door zijn uniciteit veel meer dan dat. Zijn memoires zijn niet alleen een spiegel van hemzelf, een verklaring, maar ook een getuigenis van een tijd die ik niet ken. Wat een plezier om te lezen hoe strategieën op hoog niveau werden bedacht, met welke seriositeit en integriteit er werd gewerkt. In de 460 pagina’s heb ik geen zin gelezen over hoe bang hij voor ‘de wethouder’ of andere politieke machtshebber was, zoals ik gewend was van hoge ambtenaren in onze tijden te horen. En dan te bedenken dat je tegenwoordig leest over hoge ambtenaren die met geld van de overheid sjoemelen, valse facturen op de naam van hun buurman uitschrijven of dat je ‘gewoon’ weet en accepteert hoe de ene hand de andere wast in het ambtelijke Haagse apparaat!
Wat zou Arthur Docters van Leeuwen van zulke ambtenaren hebben gevonden? Op het moment dat de man des Hollandsen huizes staat af te drogen nadat de vrouw heeft gekookt, lees ik de laatste pagina van dit bijzondere getuigenis. Hoe kon een mens zoveel capaciteiten hebben? Een jurist die erotische verhalen schreef, een ambtenaar die gedichten maakte. Het doet me een groot plezier als ik lees dat hij de Franse taal leerde bij de Nonnen van Vught; daar heb ik ook gezeten en ik kan de topambtenaar volgen, stap voor stap: hoe hij de dagelijkse oefeningen deed, woordjes herhaalde, ik zie de plek waar hij at. Wat een brein! En hoezeer genoot hij van andere breinen! Vierhonderdzestig pagina’s lang vertelt hij over met wie hij heeft gewerkt, wat de werkwijze van diegene was, hoe de sfeer op de verschillende ministeries was, en wat het resultaat van de samenwerking was. Met de ijver van een scribent en het vuur van een Mozes. Een ambtelijke Mozes.

Den Haag Centraal, 19 november 2020

Lachen

Als iets me dit coronajaar heeft verbaasd, is het toch wel de magere productie humor over het virus, de lockdown en alles wat erbij hoort. We doen nog niet echt een beroep op humor, terwijl grappen in crisisperiodes van de mensheid juist altijd een overlevingsventiel boden. Echte humor, bedoel ik. Ik had meer verwacht dan de softe grappen in de sociale media. Harde humor over China, Trump of Italië in de pandemie bijvoorbeeld. En vooral: meer zelfspot.
Zijn we er te moe of te eenzaam voor? Te veel door geldzorgen in beslag genomen? Veel verder dan een plaatje van een grijze, gebogen Rutte die na twintig jaar met de woorden ‘nu kunnen we naar buiten’ de deur uit komt, komen we eigenlijk niet. Waar is die droge Hollandse humor gebleven? Waar de harde grappen – nee, ik bedoel niet de misogyne grappen van Johan Derksen – en waar de cabaretiers die kans zien om dit unieke thema te exploiteren? Waar zijn de cartoons?
De communistische dictatuur in mijn jeugd, ook geen fijne tijd, was een ware bron van humor. En zelfs als je niet wílde lachen, lachte je thuis of tussen je kiezen. Maar nu lachen we niet. Waarom niet? Ook Robinson Crusoe had in zijn isolatie meer lol gemaakt, denk ik. Het leven gaat immers door, ondanks ziekte, gesloten theaters en failliete horeca. Elke dag een beetje lachen zou ons goed doen. Wacht er niet in elke hoek een grap die geboren moet worden? Vraagt het idee dat je elke dag bij het zoomen met je baas op ‘sluiten’ kunt klikken, niet om een glimlach?
Of de blijken van vindingrijkheid van ondernemers? Onlangs liep ik door een Haagse expatwijk. ‘Stamppotten to go’, stond er op een etalageruit. Ik wacht nog op de cabaretier die ons via Zoom door zijn grappen verbindt, op het tv-programma waarin ik mezelf in quarantaine zie en om mezelf lach.
Is de productie humor zo mager omdat we niet bij elkaar zijn?
Grappen maakten we immers in de kroeg, in de kantine, met z’n allen. Nee, humor is overal, ook in ons. Je moet hem alleen zien en laten komen. We lijken nu op een vrouw van zestig die nog niet weet hoe ze moet masturberen.
In mijn kindertijd kwamen de beste grappen uit de periode dat we dachten dat Ceaușescu eeuwig zou leven. Vandaag de dag lijkt corona ook niet te verslaan. Geen vuurwerk, geen familiekerstdiner, geen feest. Wat moet je? Grappen maken! Als je lacht, heb je deze moeilijke tijden verslagen. Maak lol en laat mij ook lachen!

Den Haag Centraal, 12 november 2020