Marx
Marx
Het grafmonument van Marx in Londen is beschadigd. Twee keer in korte tijd, wat mij, zelfs in een wereld met IS, terrorisme en Arabische Lentes, doet denken aan die meer dan honderd miljoen doden in naam van het communisme. Ben je in het Westen geboren, dan heb je een dergelijke associatie niet, denk ik. Anders zou je niet, zoals journalisten deden, schrijven dat het graf van ‘de Duitse filosoof’ is beschadigd. Voor mij klinkt dat net alsof je een expositie van ‘de Oostenrijke schilder Adolf Hitler’ zou aankondigen. Ik kan Marx’ naam niet los zien; als ik aan hem denk, noem ik in één adem ook Engels en Lenin.
Ik heb het ‘Communistisch Manifest’ nooit gelezen; ik zal het ook nooit doen. Als alleen al de stoom van een gerecht mensen heeft gedood, dan ga je het gerecht zelf toch niet eten? Ik weet genoeg over hen alle drie om niets méér over hen te willen weten. Sommigen zullen zeggen dat Karl Marx’ ideeën verkeerd zijn geïnterpreteerd. Maar we weten dat hij geen contact had met de klassen waarover hij schreef: boeren en arbeiders. Zoals we ook weten dat hij ideeën van anderen stal en zich de grijze eminentie achter de Commune van Parijs (1871) noemde, terwijl dat een leugen was. Ik schrik als ik lees dat zijn grafmonument is beklad. Ook anderen schrikken, zie ik. Ik vraag me af wie het gedaan heeft: de kleinzoon van een directeur van een met geweld gecollectiviseerde fabriek? Kinderen? Een filosofiestudent? Iemand van de familie? Anarchisten?
Hoe vaak stokte de adem niet in mijn keel als ik vlak bij het Gemeentemuseum langs die belachelijke telefooncel met de kop van Stalin erin liep? Het achterliggende idee van het kunstwerk van Komar & Melamid heb ik nooit helemaal begrepen. Die kop achter een bordeauxkleurig fluwelen gordijn heeft iets van een criminele Oz uit de beroemde kinderfilm, waarin de echte Oz maar een charlatan is. Stel je de charlatan Oz eens voor onder een dictatuur in Oost-Europa, achter een íjzeren gordijn! Dan is zo’n telefooncel in een liberaal land niet zo komisch meer.
Want na het aantal doden achter het IJzeren Gordijn is dit het grote verschil tussen Oost- en West-Europa: de ernst van de situatie. Die voel je vooral als de situatie iets met jou te maken heeft. Als de geschiedenis jou liet bukken. Dan voel je bij het horen van de namen van de ‘drie ridders van de Apocalyps’ – Marx, Engels en Lenin – nog altijd iets in je knieën. En anders noem je Marx zonder met je ogen te knipperen de ‘Duitse filosoof’. Dat wekt eerlijk gezegd mijn jaloezie. De harde wind van de geschiedenis waait niet iedereen omver; wij in het Westen zijn redelijk zen gebleven.
Den Haag Centraal, 21 februari 2019