Hoe ik de lockdown tijdens het communisme heb overleefd #7: Totalitaire systemen
De Partij wil je haar geknipt hebben!
Mira Feticu ziet overeenkomsten tussen de quarantaine ten tijde van de coronacrisis en haar leven in dictatoriaal Roemenië. Hoe hield ze zich staande onder het bewind van Ceaușescu? Deel 7: Totalitaire systemen (Lees verder op https://www.groene.nl/artikel/de-partij-wil-je-haar-geknipt-hebben)
De Groene Amsterdammer, 3 mei 2020
De lockdown tijdens het communisme #6
Wat de cijfers nooit zullen kunnen uitdrukken is het persoonlijke leed
Mira Feticu ziet overeenkomsten tussen de quarantaine ten tijde van de coronacrisis en haar leven in dictatoriaal Roemenië. Hoe hield ze zich staande onder het bewind van Ceaușescu? Deel 6: feiten en cijfers (Lees verder op:
https://www.groene.nl/artikel/wat-de-cijfers-nooit-zullen-kunnen-uitdrukken-is-het-persoonlijke-leed)
De Groene Amsterdammer, 28 april 2020
Hoe ik de lockdown tijdens het communisme heb overleefd #5:
Geboortegolf en echtscheidingen
Kinderfabriek
Mira Feticu ziet overeenkomsten tussen de quarantaine ten tijde van de coronacrisis en haar leven in dictatoriaal Roemenië. Hoe hield ze zich staande onder het bewind van Ceaușescu? Deel 5: Geboortegolf en echtscheidingen (lees verder op: https://www.groene.nl/artikel/kinderfabriek)
De Groene Amsterdammer, 28 april 2020
Hoe ik de lockdown tijdens het communisme heb overleefd #4: humor
Leven tussen grap en angst, lachen in de tijd van het communisme
‘Toen Gregor Samsa op een ochtend uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd.’ Onder het communisme hebben veel mensen hun leven op deze manier kunnen beschrijven: wakker worden in een nachtmerrie waarin je zoals het personage van Kafka’s Gedaanteverwisseling jezelf niet meer kunt zijn. Sommigen hebben de decennialange nachtmerrie overleefd, anderen niet, sommigen zijn gevlucht, maar velen hebben uiteindelijk wel humor in de situatie ontdekt en hebben deze humor op de een of andere manier als wapen gebruikt. Het is bekend dat humor als uitlaatklep in gesloten sociale systemen vaak voorkomt. Humor als overdrukventiel voor de dagelijkse frustraties.
Onder het communisme was het maken van grappen, woordspelingen of karikaturen zeker niet zonder risico, maar in onze coronacrisis kan het ons alleen maar helpen om deze tijd door te komen. Een goede grap wordt door iedereen begrepen en gewaardeerd, zoals de afbeelding van die moeder die vanuit huis werkt: ze zit achter de computer terwijl haar drie kinderen naast haar liggen, met tape aan de vloer geplakt. En het in huis ‘opgesloten’ zitten betekent niet alleen narigheid, getuige de mensen die nog steeds zeggen dat ze onze lockdown als vakantie ervaren.
In de tijd van het communisme bestond er altijd de mogelijkheid dat er een verklikker in de buurt was; moppen waren daarom altijd versluierd, nooit direct. De kritiek op dictator Ceaușescu en zijn vrouw was in zulke gecamoufleerde grappen verpakt. Gemiddeld was één op de vier Roemenen een verklikker, een gegeven waar je altijd rekening mee moest houden. De taal werd daardoor ambigu, de tijd van het communisme was een tijd van totale dubbelzinnigheid. Een kindergedicht kon een zaal met duizenden volwassenen uit zijn dak laten gaan, want niets was wat het leek te zijn. Een gewone zin als ‘Buiten schijnt de zon’ kon de kracht van een explosie hebben, omdat hij verwees naar het ontbreken van elektriciteit en ’s winters van warmte in de huizen. Een van de grappen die iedereen kende luidde: ‘Wat is het verschil tussen de kou buiten en de kou binnen?’ Het antwoord: ‘Die van buiten is gratis.’ Of: ‘Waarom zal Roemenië de apocalyps overleven?’ ‘Omdat het vijftig jaar achterloopt op iedereen.’ Bitterheid, sarcasme en humor waren nauw verweven.
De Roemeense humor ten tijde van het communisme was vooral politieke humor. Ook al deden er verhalen de ronde dat er vanwege grappen mensen waren opgesloten en gemarteld, bleef humor voor velen een constante in het dagelijkse leven. ‘Het kapitalisme staat aan de rand van de afgrond; het socialisme is het kapitalisme een stap voor.’ In een andere variant: ‘In Roemenië is het socialisme gebouwd, maar het is nog niet in gebruik genomen.’
Hoe zwaarder de tijden, hoe krachtiger de humor. De Roemeense lach was een vorm van opstand, een ander soort revolutie. Het communisme bracht een eigen soort humor voort: galgenhumor. ‘Waarom organiseert Ceaușescu een groot defilé op de eerste dag van mei?’ ‘Om te weten hoeveel mensen de winter hebben overleefd.’ Als je dacht aan de Amerikanen die ons niet meer kwamen redden werd je onrustig of melancholiek, maar als je een goede mop had gehoord kon je de kou nog een nacht aan.
Ondanks het feit dat er op onze sociale media inmiddels het een en ander voorbijkomt, is er nog niet echt een overvloed aan grappen over de coronatijd. Het NOS Jeugdjournaal, dat elk jaar een grap bedenkt op 1 april, vond het dit jaar niet gepast en plaatste een overzicht van grappen van eerdere jaren. Ik had eigenlijk best een goede grap over wc-papier willen zien, over online lessen, over quarantaine, maar we moeten kennelijk nog even geduld hebben.
Niet iedereen wil zich elke dag Gregor Samsa voelen.
We moeten het leuk hebben met elkaar. Grappen maken, grappen lezen. Naast de tragedie bestaan er ook rampengrappen, die ons zullen laten glimlachen. De grote coronahumor gaat nog komen.
De Groene Amsterdammer, 8 april 2020
Hoe ik de lockdown tijdens het communisme heb overleefd #3: Europa
Zullen er weer Europeanen op Europa wachten terwijl ze hun doden begraven?
Mijn grote verbazing toen ik vijftien jaar na de val van de Muur voor het eerst naar het buitenland reisde, was dat alles zo dichtbij was. Europa was niet ver, maar juist dichtbij, amper drie uur met het vliegtuig. Het Westen, voor velen van ons een Eldorado, was helemaal niet moeilijk te bereiken, althans niet meer na de Revolutie van 1989. Want daarvóór, in de tweeënveertig jaar van het communisme, hadden duizenden Roemenen geprobeerd om naar dit Eldorado te ontsnappen, maar was het maar weinigen gelukt; veel anderen bleven achter, wachtend op de Amerikanen. Of op Europa.
Toen ik naar Nederland verhuisde wachtte me nog een verrassing: Nederland wist zo weinig van wat wij achter het IJzeren Gordijn hadden meegemaakt! En dat terwijl wij, omgekeerd, juist jarenlang aan de radio gekluisterd hadden gezeten om illegale zenders als Europa Liberă (Radio Free Europe) te beluisteren, om te horen wanneer de Amerikanen ons zouden komen bevrijden! We kenden toen nog niet het verhaal van het schetsje waarmee Churchill en Stalin Europa hadden verdeeld, en we wisten ook niet dat Churchill er later spijt van had gekregen en het bewuste papiertje terug had willen hebben, maar dat Stalin het niet meer wilde geven. Waar was Europa toen wij verhongerden? Of toen de politieke gevangenen in de gevangenissen werden gemarteld?
Nu is héél Europa getroffen door de coronapandemie. Oost en West. En iedereen zit thuis, zoals wij veertig jaar lang in Roemenië. Via boeken en literatuur bouwden wij in die tijd een parallel universum, een wereld die in niets leek op de asgrijze samenleving van het communisme, en die slechts een zandkasteel was, uiteindelijk niet meer dan een vorm van lafheid, van medeplichtigheid aan het regime bijna. Dat parallelle universum hielp je om het vol te houden, om beter te kunnen ademen in de mist van het communisme, maar je raakte er ook verdoofd door. We noemden het ‘verzet door cultuur’. Maar daardoor werd je eerder contemplatief dan actief.
Ook nu zitten we in een soort standby-situatie, ondanks alle moeite die we ons getroosten om alles online te laten verlopen. Met drones of megafoons uit politieauto’s worden we naar binnen gestuurd. Je krijgt boetes als je in gezelschap buiten bent. De overheid heeft het goed met je voor. Het klinkt me zo bekend in de oren, ook al zijn de woorden nu minder met propaganda geïmpregneerd dan toen. Maar ik kan niet anders dan gelijk weer denken dat een bevolking die binnen wordt gehouden niet kan protesteren, niet in opstand kan komen, passief is. Zoals wij veertig jaar geleden.
‘Maar waarom zouden we ook?’ sus ik mijn eigen demonen uit de tijd van het communisme. We leven immers in andere tijden! We mogen best in een parallel universum vol boeken en muziek leven totdat het coronavirus is uitgeroeid. We hopen dat onze regeringen de juiste beslissingen nemen, dat Europa het deze keer wél goed doet. Dat de landen die minder door corona worden getroffen de verwoeste landen als Italië en Spanje zullen helpen. Dat die landen niet op ‘de Amerikanen’ of op de ‘groene mannetjes’ hoeven te wachten, zoals de Roemenen destijds tweeënveertig jaar lang deden.
Europa kan zichzelf nog bewijzen, ook al is er tot nu toe geen Europese consensus en lijkt het er weer op dat het toch iedereen voor zich is – vooral Nederland, als je kijkt naar de reactie van Rutte over het aanspreken van het Europese noodfonds. Het Europa van 2020, midden in de coronapandemie, lijkt op Chronos uit de Griekse mythologie, die zijn eigen kinderen opat. Zullen er weer Europeanen op Europa wachten terwijl ze hun doden begraven?
De Groene Amsterdammer, 2 april 2020
Lockdown tijdens het communisme #2: Hamsteren
In Roemenië leefden we om in de rij te staan. Zelfs als we niet wisten wat we kregen
Mira Feticu ziet overeenkomsten tussen de quarantaine ten tijde van de coronacrisis en haar leven in dictatoriaal Roemenië. Hoe hield ze zich staande onder het bewind van Ceaușescu? Deel 2: hamsteren.
(lees verder op de website van De Groene Amsterdammer)
De Groene Amsterdammer, 26 maart 2020
Lockdown tijdens het communisme #1: boeken
Vlucht in fictie
Mira Feticu ziet overeenkomsten tussen de quarantaine ten tijde van de coronacrisis en haar leven in dictatoriaal Roemenië. Hoe hield ze zich staande onder het bewind van Ceaușescu? Deel 1: verboden boeken bij kaarslicht.
(lees verder op de website van De Groene Amsterdammer)
De Groene Amsterdammer, 21 maart 2020